اصلاح پای ضربدری(ژنووالگوم زانو) خفیف و شدید در کودک و بزرگسال

پای ضربدری به وضعیتی گفته می‌شود که پاها از قسمت زانو به سمت بیرون خم می‌شوند و هنگام ایستادن، زانو در تماس با یکدیگر قرار می‌گیرند و قوزک پاها نسبت به حالت طبیعی فاصله زیادی باهم خواهند داشت. معمولا ضربدر بودن پای کودکان درمان نمی‌شود زیرا این عارضه یک مشکل در ارتباط با رشد طبیعی است که معمولا خود به خود درمان می‌شود. با این حال در برخی از موارد در دوران کودکی و بزرگسالی، برخی از روش‌ها می‎توانند به تقویت و حفظ ثبات مفصل زانو کمک کنند.

دلیل ضربدری شدن زانو در کودکان و بزرگسالان چیست؟

ضربدری شدن زانو در کودکان سالم زیر سن 6 تا 7 سال مساله‌ای نسبتا شایع است، یک بخش طبیعی از فرایند رشد محسوب می‌شوند. به طور طبیعی با بزرگ شدن کودک، پاها صاف شده و از حالت ضربدری خارج می‌شوند، اگرچه احتمال آنکه ضربدری بودن پاها تا دوران بزرگسالی ادامه یابد وجود دارد. گاهی اوقات ضربدری شدن زانو که در اواخر دوران کودکی ایجاد می‌شود و با رسیدن به دوران بزرگسالی بهبود نمی یابد، می‌تواند به برخی مشکلات و اختلالات مرتبط باشد که این موارد عبارتند از:

•  نرمی استخوان، اختلالی است که به علت کمبود ویتامین دی و کلسیم رخ می‌دهد و بر رشد استخوان تاثیر منفی می‌گذارد.
•   فشار زیادی که بر زانو وارد می‌شود یکی دیگر از این موارد است، به عنوان مثال چاقی و شل شدن رباط‌های زانو ( نوارهایی از بافت‌های بدن که در اطراف مفاصل وجود دارد و استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می کنند ) فشار زیادی را بر زانو وارد می‌کنند.
•  عفونت و آسیب دیدگی زانو و استخوان پا را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• اختلالات ژنتیکی بر رشد و استخوان‌ها تاثیر میگذارند و منجر به ضربدری شدن پا می‌شوند.
  احتمال بروز عارضه پای ضربدری در میان بزرگسالان نیز وجود دارد. این موارد معمولا با اختلالات مفصل مانند آرتروز زانو یا آرتریت روماتوئید زانو مرتبط هستند.

علائم و نشانه‌های پای ضربدری چیست؟

فردی که پای ضربدری دارد هنگام ایستادن، ساق‌های او به سمت بیرون منحرف می‌شوند و فاصله قوزک پاهای او از یکدیگر بیشتر از حد طبیعی است. وجود کمی فاصله بین قوزک پاها طبیعی است اما این فاصله می‌تواند در افرادی که پای ضربدری دارند حدود 8 سانتی متر یا بیشتر باشد.

عوارض ناشی از پای ضربدری چیست؟

معمولا زانوی ضربدری باعث ایجاد مشکلات دیگری نمی‌شود، این در حالی است که تعداد کمی از موارد حاد می‌توانند منجر به زانو درد و اختلال در راه رفتن شوند. در مواردی که زانوی ضربدری به صورت خود به خود بهبود نمی‌یابد، فشار زیادی را بر زانو وارد می‌کند که این مساله می‌تواند ریسک ایجاد آرتروز را افزایش دهد.

تشخیص پای ضربدری

پزشک پای بیمار را معاینه می‌کند و از او درباره درد یا مشکل در هنگام راه رفتن سوال می‌پرسد، و ارزیابی‌های مختلفی را انجام می‌دهد. ممکن است پزشک انجام عکسبرداری از پا و آزمایشات خون برای بررسی مشکلات احتمالی را درخواست نماید.

آیا زانوی ضربدری قابل درمان است؟

درمان مشکلات پا و زانو عمدتا به علت و شدت بیماری دارد. گزینه‌های درمانی مختلفی برای رفع این عارضه وجود دارد، این موارد عبارتند از:

داروها و مکمل‌ها

اگر وجود یک بیماری منجر به ضربدری شدن پا شده باید اصلاح عدم انطباق پاها، در درجه اول  به درمان آن بیماری پرداخت. ممکن است برای رفع این مشکل مصرف دارو و مکمل¬های مختلف ضروری باشد.

استفاده از بریس

در بعضی موارد، ممکن است خمیدگی پا به طور طبیعی درمان نشود و نیاز به استفاده از اسپلینت و سایر وسایل وجود داشته باشد. معمولاً تا سن ۷ سالگی، استفاده از این وسایل برای اصلاح خمیدگی پا توصیه نمی‌شود. با این حال، استفاده از این وسایل توصیه می‌شود در صورتی که پاهای کودک در سن ۷ یا ۸ سالگی به طور طبیعی صاف نشوند یا اگر خمیدگی پا ناشی از بیماری‌های سیستمیک یا بیماری‌های متابولیکی باشد.

پزشک در مواردی که بیماران دچار خمیدگی شدید هستند و مشکل آنها با گذر زمان بهبود نکرده است، ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• استفاده از بریس شبانه، به ویژه اگر سابقه پای ضربدری در خانواده بیمار وجود داشته باشد. این نوع بریس به کفش وصل می‌شود و با کشیدن زانو به محل اصلی خود به صاف شدن آن کمک می‌کند
• کفش‌های طبی معمولا پاشنه دار دارای پد قوس دار هستند.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی می‌تواند به اصلاح مشکل ضربدری بودن زانو و جلوگیری از عوارض ناشی از آن کمک کند. برنامه‌های فیزیوتراپی با تقویت عضلات به کاهش میزان ناهنجاری زانو کمک می‌کنند.

ورزش

بیمار باید اصلاح اختلال ضربدری بودن پای خود ورزش‌های تقویت کننده ابداکشن پا را انجام دهد. عضلاتی که در ابداکشن دخالت دارند عبارتند از: عضلات گلوتئوس ماگزیموس، گلوتئوس مدیوس، گلوتئوس مینیموس، و عضله تنسور فاسیالاتا. برخی از ورزش¬های مفید برای درمان پای ضربدری عبارتند از:

بلند کردن پا در حالت صاف

پزشک به بیمار توصیه می‌کند که قبل از انجام دادن هریک از این ورزش‌ها با انجام دادن تمرینات سبک ایروبیک به مدت 5 دقیقه بدن خود روی زمین دراز بکشد و یکی از پاهایش را صاف روی زمین قرار دهد و پای دیگرش را خم کرده و کف پایش را روی زمین قرار دهد و عضلات ران پای خود را که به صورت صاف روی زمین قرار دهد را منقبض کند و پایش را از زمین جدا کند و 5 ثانیه در آن حالت بماند. بیمار باید کمر و باسن خود را صاف نگه دارد و از خم کردن آنها خودداری نماید. حداقل دوبار این تمرین را با هر دو پا انجام دهد. این تمرین عمدتا باعث تقویت عضلات چهار سر ران می‌شود که در قسمت جلوی ران قرار دارند که مفاصل زانو محافظت می‌کنند.

 اسکات به کمک دیوار

بیمار باید برای انجام این تمرین کمرش را به دیوار بچسباند و پاشنه پاهایش را به اندازه کافی از هم دور کند تا هنگامی که از امتداد دیوار به سمت پائین حرکت می‌کند و بدنش را به سمت پائین بکشد تا زاویه 90 درجه ایجاد شود. بیمار باید برای انجام دادن این تمرین کمی عضلات شکمش را منقبض کند و به مدت 5 تا 10 ثانیه به ادامه این تمرین بپردازد و با گذر زمان و قوی شدن بدن بر تعداد دفعات و شدت تمرین کردن خود بیافزاید.

خم کردن عضلات همسترینک

برای انجام این تمرین، بیمار باید ابتدا قسمت پشت صندلی را نگه دارد و وزن خود را به یک پا منتقل کند. سپس پای دیگر را به سمت عقب خم کند تا نوک انگشتان پا به سمت زمین نگاه کنند. برای بلند کردن و کشیدن پاشنه به سمت باسن، از عضلات ران استفاده کند و به مدت ۵ ثانیه در این حالت بماند. سپس پای خود را به پایین بیاورد و این حرکت را در هر دو پا ۱۰ بار تکرار کند. بیمار باید توجه داشته باشد که علاوه بر بلند کردن پا، از عضلات ران نیز استفاده کند.

فشار دادن زانو

برای انجام این تمرین، بیمار باید روی زمین یا صندلی بنشیند و یکی از پاهای خود را روبه روی خود قرار دهد. سپس یک حوله را لوله کنده و زیر زانوی خود قرار دهد. بیمار باید عضلات چهار سر ران خود را فشار داده و زانوی خود را به حوله فشار دهد. در این حالت باید سه ثانیه بماند و سپس استراحت کند. این تمرین را بیمار باید ده بار در هر یک از پاهای خود تکرار کند.

عمل جراحی

به ندرت انجام دادن عمل جراحی برای زانوی ضربدری ضرورت می‌یابد، البته در مواردی که بیماری حاد بوده و علائم آن از بین نرفته باشد انجام عمل جراحی توصیه می‌شود. دو نوع عمل جراحی برای اصلاح پای ضربدری وجود دارد که عبارتند از:

• هدایت رشد: در این عمل، صفحات فلزی درون زانو قرار داده می‌شوند که طی مدت 12 ماه به اصلاح رشد زانو کمک می‌کنند. می‌توان پس از تکمیل درمان اقدام به خارج کردن صفحه‌های فلزی نمود.
• استئوتورمی: در این عمل بخش نازکی از استخوان برداشته می‌شود تا استخوان‌ها پا بتوانند در محل مناسب خود قرار بگیرند. در این روش برای تثبیت استخوان‌ها در محل جدید از پیچ و صفحه‌های مخصوص استفاده می‌شود.