محور انتقال نیروی ناشی از وزن در وسط خط پایی قرار دارد که استخوان های متصل به زانو در آن به درستی بر روی هم قرار گرفته باشند و لگن، ران، زانو و قوزک این محور را تشکیل می دهند. این راستا می تواند با نقص همراه شود، که به آن کجی زانو گفته می‌شود و ممکن است به شکل پای پرانتزی یا پای ضربدری و بیشتر در کودکان دیده می‌شود. کجی زانو معمولا با بزرگتر شدن کودکان به تدریج از بین می رود و زانوی صافی شکل خواهد گرفت. در موارد نادر، کجی زانو به صورت مادرزادی و به شکل بیماری بلانت (Blount) (اختلال رشد درشت نی) یا نرمی استخوان ناشی از اختلال تغذیه (ناشی از کمبود ویتامین D) ایجاد شده است. کجی زانو در بزرگسالان ممکن است در اثر آسیب دیدگی یا آرتریت، بخصوص آرتریت روماتوئید ایجاد شود. متاسفانه کجی زانو، احتمال ایجاد استئوآرتریت زانو را افزایش می دهد. در ادامه می توانید درباره دلایل، نشانه ها و درمان زانوی پرانتزی یا زانوی ضربدری بیشتر بخوانید و بدانید.
ویژگی های زانوی ضربدری
آغاز شکل گیری زانوی ضربدری میتواند نگران‌کننده باشد، زیرا این موضوع میتواند منجر به پیشرفت یا تشدید استئوآرتریت زانو شود. دلیل این امر این است که این مشکل باعث تغییر در محور تحمل بار و افزایش فشار بر روی قسمت خارجی زانو می‌شود. باید توجه داشت که آسیب به غضروف مفصلی و کاهش فضای مفصل، منجر به ایجاد انحراف در زانو و تأثیر منفی بر روی مینیسک و غضروف میان استخوان‌های زانو خواهد شد. آسیب به مینیسک میتواند به عنوان یک عامل خطر در شکل‌گیری استئوآرتریت محسوب شود. مینیسک خارجی زانو در زانوی ضربدری و مینیسک داخلی در زانوی پرانتزی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. با این حال، هر دوی این مشکلات باعث افزایش فشار بر زانو، به ویژه بر روی غضروفی که سطوح استخوان را پوشش می‌دهد، می‌شوند.
ویژگی های زانوی پرانتزی
اگر به زانوی پرانتزی مبتلا هستید، با افزایش احتمال ابتلا به استئوآرتریت مواجه هستید. در صورت چاقی، حتی اگر بتوانید خطر شکل گیری استئوآرتریت زانو را با کاهش وزن، کاهش دهید باز هم این خطر بسیار بیشتر از میانگین خواهد بود. فاکتور دیگری که در کناز وزن می تواند احتمال بروز استئوآرتریت زانو را افزایش دهد، پرانتزی بودن زانو است. شدت بیشتر (یا کجی بیشتر) به معنای افزایش احتمال ابتلا به استئوآرتریت زانو است. وقتی استئوارتریت زانو تشکیل شد، بدتر شدن آن در صورت وجود زانوی پرانتزی نیز قریب الوقوع خواهد بود. این به دلیل تغییر محور تحمل وزن به سمت داخل زانو و بیشتر شدن فشار وارده بر اعضای داخل زانو خواهد بود.
دلایل کجی زانو
زانوی ضربدری یا زمانی که زانوها به سمت داخل و به هم برخورد می کنند، به دلایل زیر ممکن خواهد بود:
- آرتریت
- تومور استخوانی خوش خیم
- مشکلات مادرزادی
- شکستگی و بد جوش خوردن
- مشکلات کلیوی
- آسیب های فیزیکی
- کمبود بعضی مواد در بدن (بیماری استخوانی در نتیجه کمبود ویتامین دی ایجاد می شود).
علاوه بر بیماری بلانت، بیماری ها و مشکلات دیگری نیز می تواند زانوی پرانتزی را ایجاد کند:
- شکل گیری غیر طبیعی استخوان (بی قوارگی یا دیسپلاژیای استخوان)
- مسمومیت توسط فلوراید
- شکستگی و بدجوش خوردن
- مسمومیت با سرب
- بیماری پاژه (یک بیماری متابولیسم که بر فرایند شکستگی و جوش خوردن استخوان تاثیر می گذارد)
- کمبود مولفه های مورد نیاز بدن، که می توان آن را در صورت تشخیص در بدن کودک با کمک کلسیم و ویتامین دی درمان کرد.
نشانه های کجی زانو
درد زانو و لگن می تواند نشان تاییدی بر ضربدری یا پرانتزی بودن زانو باشد؛ همچنین نشانه های دیگر عبارتند از:
- سختی در راه رفتن و دویدن
- ناپایداری زانو: احساس پیچیدن یا حرکت زانو به محلی غیر از موقعیت طبیعی اش در هنگام فعالیت
- کاهش بازه حرکتی لگن
- افزایش زاویه زانوها به سمت داخل یا خارج
- زوایای نابرابر زانوها: اگرچه تغییرات اندک میان سمت چپ و راست بدن طبیعی است اما اختلاق زیاد میان دو پا را باید تحت معاینه قرار داد
- زانوی پرانتزی بعد از سه سالگی: این سن در میان کودکان، بیشترین احتمال ابتلا به ضربدری شدن پاها را به همراه دارد؛ بنابراین پرانتزی شدن پاها غیرطبیعی است.
- زانوی ضربدری با درجه بالاتر از 15
تشخیص کجی زانو
تشخیص دو مشکل زانو به شکلی یکسان است: متخصص ارتوپد، سابقه پزشکی خانوادگی بیمار را جمع آوری کرده و از بیمار درباره وضعیت سلامتی کنونی و مشکلات قبلی اش می پرسد. معاینه فیزیکی از پاها به پزشک در تشخیص کمک می کند و تصویر اشعه ایکس نیز مهر تایید بر تشخیص است. والدینی که از قرار گرفتن کودکشان در معرض تابش اشعه ایکس هستند، EOS را انتخاب می کنند؛ در این روش یک تصویر سه بعدی کامل از بدن بیمار در حالت نشسته یا ایستاده گرفته خواهد شد.
درمان کجی زانو
مشابهت های میان زانوی ضربدری و پرانتزی در درمان این مشکل نیز خود را نشان می دهد. اولین گام، تصحیح عامل ایجاد کننده این مشکل است.
پوشیدن بریس زانو برای هر دو مشکل می تواند نقطه شروع باشد و اگر این موضوع برای اصلاح مشکل زانوی فرد کافی نباشد، می توان از جراحی استفاده کرد؛ فیزیوتراپی معمولاً بعد از جراحی وارد کار می شود. موارد شدیدتر مشکل زانو میتواند گزینه های تهاجمی تر را به همراه داشته باشد. برای مثال استئوتومی (جراحی برش استخوان و جهت دهی مجدد به پای بیمار) از جمله این موارد است؛ در صورت نیاز اصلاحاتی در استخوان فمور و تیبیا نیز انجام خواهد شد. کودکان ممکن است تا سن ۳ سالگی به پای پرانتزی و تا ۴ یا ۵ سالگی با زانوی ضربدری مواجه باشند. وقتی کودکان به سن ۶ یا ۷ سالگی می رسد بدون آنکه درمانی انجام شده باشد از شر مشکل زانوی ضربدری یا پرانتزی خلاص می شوند.
بهترین تمرینات ورزشی برای زانوی ضربدری
زانوی ضربدری در بزرگسالان معمولا عامل نگرانی بخصوصی نیست اما میتواند در مواردی منجر به عدم توازن عضلانی شود. عضلات لگن، قوزک پا، همسترینگ و چهارسر عضلات اصلی برای پشتیبانی از زانو به شمار می روند. تقویت و اصلاح این عضلات میتواند به مفصل زانو کمک کرده و موجب اصلاح بعضی از موارد زانوی ضربدری شود.
کشش پا به کمک کش
در این تمرین از یک بند کشی برای تقویت عضله خم کننده لگن استفاده می شود:
- گام اول: بند را در ارتفاع قوزک به یک جسم ثابت ببندید و به موازات آن بایستید.
- گام دوم: بند را به دور قوزک پایی بیاندازید که در موقعیت دورتر نسبت به جسم ثابت قرار دارد.
- گام سوم: بند کشی را با پایتان به سمت بیرون بکشید. وقتی پایتان به انتهای بازه حرکتی خود رسید، همین حالت را دو ثانیه حفظ کنید و به آرامی پایتان را رها کنید تا به محل اولیه بازگردد.
- گام چهارم: همین حرکت را پانزده مرتبه با هر پا تکرار کنید.
کشش بند توسط قوزک در حالت متمایل
این تمرین به عضلات خم کننده لگن و تقویت قوزک‌پا کمک می‌کند:
- گام اول: بند کشی را در ارتفاع ساق پا به یک جسم سخت ببندید و عمود بر جسم ثابت در انتهای بند بایستید.
- گام دوم: بند کشی را به دور قوزک پای نزدیکتر بیاندازید و پای دیگر را کمی دورتر قرار دهید تا فاصله پاهایتان بیش از عرض لگنتان شود.
- گام سوم: بر روی زانویی که به بند متصل نیست خم شوید و کف پاهایتان را روی زمین نگه دارید. این خم شدن را تا جایی که می‌توانید ادامه دهید و در این حالت می توانید کشیدگی ایجاد شده توسط بند در درون قوزک پایتان را حس کنید.
- گام چهارم: همین حالت را دو ثانیه حفظ کنید و سپس به موقعیت اولیه باز گردید.
- این کار را ده تا ۱۵ مرتبه با هر پا تکرار کنید.
اسکوات با بستن کش به دور ران
تمرین اسکوات باعث تقویت عضلات چهار سر و همسترینگ می‌شود و بستن کش به دور ران، عضلات خم کننده لگن را نیز درگیر می کند:
- گام اول: صاف بایستید و پایتان را به اندازه عرض شانه باز کنید و یک کش لوپ را به دور رانتان بیاندازید. کش باید از قدرت کافی برخوردار باشد اما نباید به قدری سفت باشد که نتوانید پایتان را باز نگه دارید.
- گام دوم: به آرامی به‌حالت اسکوات در بیایید و درعین خم کردن زانوها، آنها را از هم دور کنید. باید احساس سوزش در ران و لگن داشته باشید؛ کمرتان را صاف نگه دارید.
- گام سوم: چند ثانیه در این حالت باقی بمانید و سپس به حالت ایستاده برگردید
- در هر ست باید ۱۵ مرتبه این کاررا انجام دهید و سعی کنید که هر روز ۳ ست از این تمرین را انجام دهید.
کیک بک
این تمرین به هماهنگ سازی گام برداشتن و تقویت عضلات بیرونی ران کمک می کند:
- گام یک: بایستید و پاهایتان را به اندازه عرض باسن باز کنید و یک کش لوپ را دور زیر زانویتان بیاندازید.
- گام دوم: به آرامی یک پایتان را به سمت عقب و بالا بیاورید؛ مانند حالتی که میخواهید به توپ شوت بزنید.
- گام سوم این حالت را چند ثانیه حفظ کنید و سپس به موقعیت اولیه بازگردانید.
- این تمرین را ده تا پانزده مرتبه برای هر پا تکرار کنید.
لانژ
این تمرین باعث تقویت و هماهنگی عضلات پا و لگن می شود:
- گام اول: از حالت ایستاده یک گام بلند به سوی جلو بردارید و دستانتان را بر روی لگن قرار دهید.
- گام دوم: هر دو زانویتان را خم کنید تا زاویه ۹۰ درجه به خود بگیرند و زانوی عقبی نزدیک به زمین قرار بگیرد
- گام سوم: به آرامی به حالت ایستاده بازگردید
- این حرکت را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه با هر پا تکرار کنید.
تمرینات ورزشی برای زانوی پرانتزی
اگر با مشکل زانوی ضربدری مواجه هستید، فشار زیادی بر ساختار های مختلفی در بدنتان وارد می شود. اگرچه این فشار در نتیجه فعالیت های عادی مانند پیاده روی هم ممکن است رخ دهد اما در فعالیت های شدیدتر مانند دویدن بسیار بیشتر خواهد شد.
مزایای تمرین های ورزشی برای زانوهای پرانتزی
ورزش یک بخش حیاتی از حفظ سلامتی کل بدن است و داشتن زانوی پرانتزی نباید از شما در انجام ورزش بازداری کند. بسیاری از افرادی که زانوهای پرانتزی دارند، بدون داشتن مشکل یا درد، به ورزش می‌پردازند. با مراقبت از زانوهای خود و انجام تمرینات مناسب، حتی می‌توانید از وقوع مشکلات بیشتر جلوگیری کنید. برای مثال، ایجاد کشش و تقویت عضلات لگن و پا میتواند به سلامت زانوها کمک کند. تمرینات ورزشی همچنین می‌توانند به کنترل وزن کمک کنند، که این نیز از وقوع مشکلات بیشتر جلوگیری می‌کند. اضافه وزن میتواند یک فاکتور خطر برای استئوآرتریت زانو باشد. اگر همزمان چاق هستید و به زانوی پرانتزی مبتلا هستید، پنج برابر بیشتر از افراد چاقی که زانوهای سالم دارند، در معرض خطر ابتلا به استئوآرتریت زانو قرار دارید.
افرادی که زانوهای پرانتزی دارند باید بخشی از تمریناتشان را بر بهبود تعادل و پروپریوسپشن (درک حرکات بدن) متمرکز کنند. این موضوع می تواند عملکردتان در طول فعالیتهای روزانه را بهبود بخشیده و احتمال افتادن را کاهش دهد.
بعضی مطالعات نشان داده که انجام تمرینات اصلاحی، در صورت ابتلا مشکل پای پرانتزی، می تواند به کاهش فضای میان زانوها کمک کند. می‌توانید حرکات ورزشی که در ادامه به آن اشاره شده را در روتین فعالیتهای روزانه خود بگنجانید.
تمرینات ورزشی برای زانوهای پرانتزی
اگر زانوهایتان شکل پرانتزی دارد، باز هم می‌توانید ورزش کنید و می توانید تمریناتی را انتخاب کنید که از شدت پایین تری برخوردار باشند. انجام این تمرینات ورزشی احتمال بروز مشکلات زانوها در آینده را کمتر می کنند؛ لازم است تمرینات ورزشی را به شکلی انجام دهید که پاها و زانوهایتان در یک راستا قرار بگیرند. متخصص فیزیوتراپ این ورزش ها را تمرینات عصب عضلانی می نامند که به بهبود قدرت و پایداری بدن منجر می شود.
یک فیزیوتراپ میتواند با شما در انجام تمریناتی کار کند که به اصلاح زانوی پرانتزی و بهبود تعادل منجر شود. آنها همچنین فعالیتهای کم فشار را برای مراقبت از زانو و تمرینات اصلاحی را برای کمک به تصحیح شکل زانو در نظر خواهند گرفت. نشان داده شده که انجام تمرینات کششی عضلات ران و لگن، و تقویت عضلات لگن آثار مثبتی بر اصلاح زانوی پرانتزی دارد. انجام این تمرینات به کاهش احتمال آسیب دیدگی کمک می کند؛ از جمله تمریناتی که که به زانوی پرانتزی کمک می کند عبارت است از:
- کشش همسترینگ
- کشش کشاله ران
- کشش فورمیس (عضله ای در ناحیه سرینی)
- تقویت عضلات سرینی میانی به کمک بند کشی
همچنین اگر پای پرانتزی داشته باشید، احتمالاً ممکن است با مشکل اندکی در حفظ تعادل مواجه باشید؛ بنابراین انجام تمرینات اصلاحی بدین منظور میتواند برای شما خوشایند باشدو چند تمرین مناسب می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ایستادن بر روی یک پا
- ایستادن در حالتی که یک پا درست در جلوی دیگری باشد
- تمرین با توپ BOSU: تمرین با استفاده از ابزار تعادلی BOSU (ابزار نرمی به شکل نصف توپ)
- تخته تعادلی: ایستادن بر روی تخته ای که زیر آن به شکل غلتک است و باید تعادل را بر روی آن حفظ کرد
قبل از شروع برنامه ورزشی، با پزشک و فیزیوتراپ خود هماهنگ شوید؛ آنها از ایمن و درست بودن برنامه ورزشی تان اطمینان حاصل خواهند کرد.
نکات پایانی
روش های مختلفی برای به خاطر سپردن تفاوت های زانوی ضربدری و پرانتزی وجود دارد: در زانوی ضربدری مینیسک بیرونی و در زانوی پرانتزی مینیسک درونی تحت فشار است. والگوس را سندروم ناک-نی (knock-knee) یا پای ضربدری و واروس را سندروم پای پرانتزی می نامند. محور تحمل بار در پای ضربدری به بیرون از زانو، و در پای پرانتزی به داخل زانو منتقل می شود. دلایل، نشانه ها، تشخیص و درمان هر دو مشکل به طرز شگفت انگیزی مشابهند و مشکل بالقوه ای که در هر دوی این موارد رخ خواهد داد، استئوآرتریت زانو است.
سوالات متداول
چطور می توان کجی زانو را درمان کرد؟
استراحت و مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن میتواند باعث کاهش درد و تورم شود. فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی تقویتی می تواند به تقویت عضلات اطراف زانو و کاهش فشار اعمالی از محل آسیب دیدگی منجر شود.
چطور متوجه خواهید شد که به کجی زانو مبتلا شده اید؟
- با کمانش زانو مواجه می شوید و زانویتان نمی تواند وزنتان را تحمل کند.
- کشکک از محل خود به طرفین حرکت می‌کند.
- زانو در حین حرکت قفل می شود.
- دردی در جلوی زانو که با افزایش حرکت بدتر می شود.
- درد در حالت نشسته
- خشکی زانو
- شنیدن صدا از زانو در حین حرکت
- تورم
دلیل کجی زانو چیست؟
دلیل اصلی کجی پاتلوفمورال، وارد شدن نیروهای نامتوازن بر مفصل پاتلوفمورال و حرکت دادن کشکک از مرکز و خروج از شیار راستای ادامه استخوان فمور است.
آیا می توان زانوی ضربدری را اصلاح کرد؟
زانوی ضربدری را میتوان به کمک جراحی اصلاح کرد؛ روش جراحی استفاده شده با توجه به سن بیمار متفاوت خواهد بود. شکل ضربدری زانو میتواند بر قوزک زانو و همچنین لگن بیمار تاثیر بگذارد؛ افزایش فشار ناشی از کجی زانو و درد جلوی زانو، باعث حرکت کشکک به سمت بیرون از مرکز خواهد شد.
آیا می توان با انجام تمرینات ورزشی، زانوی ضربدری بزرگسالان را اصلاح کرد؟
انجام تمرین ورزشی در افراد بیشتری که مبتلا به زانوی ضربدری هستند، میتواند تأثیر مثبتی داشته باشد و به اصلاح جهت زانو و استحکام آن کمک کند. پزشک و فیزیوتراپ می‌توانند مشکل شما را ارزیابی کرده و برنامه تمرینی اصلاحی برای تقویت عضلات ران، لگن و ساق طراحی کنند. تمرینات کششی به خصوص هم می‌توانند در کاهش نشانه‌ها مفید باشند.
نحوه خوابیدن فرد مبتلا به زانوی ضربدری باید چگونه باشد؟
گذاشتن بالش در زیر و میان زانوها میتواند این مشکل را برطرف کند. بالا آوردن و جداکردن زانوها از هم به گردش جریان خون در پایین تنه کمک می کند. کسانی که عادت به خوابیدن به پشت دارند نیز می توانند در زیر زانوهایشان بالش قرار دهند تا پاهایشان در تراز بالاتری قرار بگیرد.
آیا میتوان زانو ضربدری را بدون انجام جراحی تصحیح کرد؟
بعضی افراد با استفاده از بریس زانو یا ابزار ارتوپدی دیگر به کاهش نشانه ها دست پیدا میکنند. انجام جراحی در موارد شدید ممکن است ضروری باشد، اما معمولاً آخرین گزینه ای است که پزشکان به سراغ آن می روند. درمان پای ضربدری در کودکان و بزرگسالان از اهمیت بسیاری برخوردار است.
آیا پای پرانتزی بر زانو ها تاثیر می گذارد؟
اگر پای پرانتزی تحت درمان قرار نگیرد، می تواند باعث ایجاد درد، افزایش بدشکلی، ناپایداری زانو و پیشروی فرسایش مفصل زانو (آرتریت) شود. اصلاح بدشکلی زانو منجر به بهبود ساز و کار این مفصل، بهبود در وضعیت پیاده روی، کاهش درد و پیشگیری از پیشروی سریع آسیب وارد بر مفصل زانو خواهد شد.
آیا می توان پای پرانتزی را اصلاح کرد؟
پای پرانتزی را می توان به تدریج و با استفاده از بریس یا آتل اصلاح کرد. جراح میتواند بخشی از استخوان را بریده و ساختاری خارجی را با استفاده از سیم و پیچ به استخوان متصل نماید.
پای پرانتزی چه زمانی نگران کننده می شود؟
اینکه چه زمانی نگران پرانتزی بودن پا شوید، به سن و شدت پرانتزی بودن پای کودک بستگی دارد. شکل خفیف پرانتزی در پای کودکان پایین تر از سه سال معمولا طبیعی است و در طول زمان بهبود می یابد. با این حال موارد شدید پرانتزی بودن، بدتر شدن یا باقی ماندن آن بعد از ۳ سالگی، مراجعه به پزشک را ضروری می کند.
آیا متخصص کایروپراکتیک میتواند زانوی پرانتزی را درمان کند؟
متخصص کایروپراکتیک می تواند به شما در تعیین مشکل اساسی و با آموزش صحیح، به معکوس کردن مشکل کمک کند؛ تشخیص درست پای پرانتزی نقطه شروع مهم و خوبی است.
