در رفتگی زانو زمانی اتفاق میافتد که سه استخوان زانو از جای خود خارج شده و آنطور که باید سر جای خود و در یک راستا قرار نگیرند. اگر ساختمان زانوی شما غیرطبیعی باشد، احتمال بروز این اتفاق بیشتر است. برخی از افراد در بدو تولد با این مشکل مواجه میشوند که به آن دررفتگی مادرزادی زانو گفته میشود. در بیشتر مواقع، در رفتگی زانو زمانی اتفاق میافتد که یک ضربه با نیروی بسیار زیاد استخوانهای مفصل زانو را از جای خود خارج کند. این یک مشکل اورژانسی و بسیار دردناک است. به طور کلی زانو یک مفصل پیچیده است که بین قسمت بالایی و پایینی پای شما قرار دارد. سه استخوان در زانوی شما در کنار یکدیگر قرار دارند:
- فمور (استخوان ران)
- پاتلا (کشکک زانو)
- تیبیا یا درشت نی (استخوان ساق پا)
در زانو شما، انواع مختلفی از غضروفها، رباطها و تاندونها وجود دارند که نقش حیاتی و مهمی در عملکرد صحیح زانو دارند. رفتگی زانو زمانی رخ میدهد که موقعیت استخوان ران نسبت به استخوان ساق پا در مفصل زانو اختلال کند. این ممکن است به دلیل ضربههایی مانند سقوط، آسیبهای ورزشی و تصادفات رانندگی رخ دهد. رفتگی زانو با رفتگی کشکک زانو تفاوت دارد. رفتگی کشکک زانو زمانی رخ میدهد که استخوان کاسه زانو از محل خود خارج شود. این مشکل ممکن است به دلیل تغییر جهت یا ضربه ناگهانی در هنگام قرار گرفتن پا بر روی زمین رخ دهد. رفتگی زانو یک آسیب نادر اما جدی است که میتواند رباطها، عروق خونی و اعصاب مهم را آسیب برساند و به علاوه، سلامت و صحت عملکرد مفصل و پا را به خطر بیاندازد.
علل در رفتگی زانو
در رفتگی زانو در نتیجه ترومای جدی مانند موارد زیر اتفاق میافتد:
- تصادفات اتومبیل: اگر زانوی شما به سطح سختی مانند داشبورد برخورد کند، ممکن است نیروی ضربه به اندازهای قوی باشد که زانوی شما را از جا بکند.
- آسیبهای ورزشی: آسیبهای ورزشی کمتر از تصادفات رانندگی اتفاق میافتند. اما در صورت خم شدن زانوی شما در اثر برخورد شدید با بازیکن دیگر یا زمین، یا در صورت کشیدن بیش از اندازه زانوی خود (آن را بیش از حد به عقب خم کنید)، ممکن است دچار در رفتگی زانو شوید.
- افتادن: این نوع حوادث ممکن است برای اسکی بازان یا دوندگانی اتفاق بیافتد که کنترل خود را از دست داده و با زانوی خم شده یا کشیده شده روی زمین میافتند. حتی ممکن است به اشتباه روی زمین یا در یک چاله بیفتید و دچار در رفتگی زانو شوید.
علائم دررفتگی زانو
علائم در رفتگی زانو معمولاً بلافاصله خود را نشان میدهند و با گذشت زمان بدتر میشوند. گاهی اوقات ممکن است زانو بعد از در رفتگی به جای خود برگردد. با این حال بسیار دردناک، متورم و به احتمال زیاد ناپایدار خواهد بود. علائم در رفتگی زانو عبارتند از:
- شنیدن صدای “پاپ یا ترکیدگی” در زمان آسیب
- درد شدید در ناحیه زانو
- تغییر شکل قابل مشاهده در مفصل زانو
- بیثباتی مفصل زانو، یا احساس خالی کردن زانو
- محدود شدن دامنه حرکت زانو
- تورم
- ناتوانی در ادامه فعالیتها، خواه کارهای روزمره باشد یا فعالیتهای ورزشی
تشخیص در رفتگی زانو
بعد از تشخیص رفتگی زانو، اولین اولویت پزشک شما، تثبیت عضو آسیب دیده است. جابجایی یا ریداکشن مفصل آسیب دیده برای کاهش هرگونه فشاری که بر پوست، رگها و اعصاب در ناحیه آسیب دیده وارد میشود، بسیار مهم است. در بعضی موارد، زانو به طور خودبخود در جای خود قرار میگیرد قبل از اینکه به پزشک مراجعه کنید. وقتی زانوی شما پایدار شده است، پزشک میتواند میزان آسیب را ارزیابی کند. او ممکن است آزمایشهای مختلفی را برای تعیین میزان آسیب رباط زانوی شما انجام دهد. این آزمایشها به طور عمومی برای بررسی پایداری و دامنه حرکت بخشهای مختلف زانو انجام میشوند.
از آنجایی که در رفتگی زانو میتواند باعث اختلالات جدی در رگهای خونی و اعصاب مفصل شود، پزشک معاینهای انجام میدهد تا آسیبهای احتمالی وارد شده به این ساختارها را ارزیابی کند. این معاینه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بررسی نبض در چند نقطه روی پا و زانو: به این کار چک کردن نبض تیبیال خلفی و نبض پدال دورسال که در ناحیه زانو و پا قرار دارند، گفته میشود. نبض پایین در پای آسیب دیده میتواند نشان دهنده آسیب به رگ خونی در پای شما باشد.
- بررسی فشار خون در پا: این تست که شاخص مچ پایی-بازویی (ABI) نامیده میشود، فشار خون اندازهگیری شده در بازو را با فشار خون اندازهگیری شده در مچ پا مقایسه میکند. ABI پایین میتواند نشان دهنده جریان خون ضعیف در اندام تحتانی شما باشد.
- بررسی حس لامسه یا حساسیت پای شما. پزشک شما حس پای آسیب دیده را با پای سالم شما مقایسه میکند.
- بررسی هدایت عصبی: تستهایی مانند الکترومیوگرافی (EMG) یا سرعت هدایت عصبی (NCV) عملکرد اعصاب پا و زانو را اندازهگیری میکند.
- بررسی رنگ و دمای پوست شما. اگر پای شما سرد یا رنگ آن در حال تغییر باشد، ممکن است دچار مشکلات عروق خونی شده باشید.
- استفاده از آزمایشات تصویربرداری مانند اشعه ایکس و MRI میتواند به پزشک شما کمک کند تا هرگونه آسیب وارد شده به استخوانها، رباطها یا تاندونهای زانو را ببیند و تشخیص دهد.
علاوه بر این موارد، تکنیکی به نام آرتریوگرام نیز میتواند برای ارزیابی آسیب عروق خونی استفاده شود. در این تکنیک رنگ تزریق شده به عروق خونی و اشعه ایکس با هم ترکیب میشوند تا پزشک بتواند نحوه جریان خون شما در شریانهای پا را ببیند.
درمان دررفتگی زانو
اگر کشکک زانوی شما خود به خود جا بیفتد، به نزدیکترین مرکز اورژانس مراجعه کنید. اگر درد شدید دارید و نمیتوانید به بیمارستان بروید، باید با آمبولانس تماس بگیرید. توجه داشته باشید که نباید سعی کنید خودتان زانوی خود را جا بیندازید.
اولین بخش درمان در رفتگی زانو این است که مطمئن شوید کشکک زانو در موقعیت مناسب خود قرار دارد. فرآیند بازگرداندن کشکک زانو به جای خود را ریداکشن یا جا انداختن میگویند. پزشک شما در طی جا انداختن زانو، به شما دارو میدهد یا شما را آرام میکند تا دردی را احساس نکنید. او پای شما را به گونهای حرکت میدهد که کشکک زانو به جای مناسب خود بازگردد. پس از اینکه زانوی شما جا افتاد، پای شما در یک بریس قرار میگیرد تا ثابت بماند و از حرکت مجدد کشکک زانو جلوگیری شود.
ممکن است برای ترمیم رباطها، رگهای خونی یا اعصاب آسیب دیده به جراحی نیاز داشته باشید. اگر رگهای خونی شما آسیب دیده باشند، ممکن است به جراحی فوری نیاز داشته باشید. در غیر این صورت، ممکن است عمل جراحی به مدت 1 تا 3 هفته پس از آسیب دیدگی به تعویق بیافتد تا تورم کاهش پیدا کند. در این مدت زمان باید آتل ببندید، پای خود را بالا نگه دارید و از یخ بر روی ناحیه آسیب دیده استفاده کنید.
جراح شما ممکن است جراحی آرتروسکوپی زانو را برای شما انجام دهد. در این جراحی برشهای کوچکی در اطراف زانوی شما ایجاد میشود. اما ممکن است به جراحی “باز” با بریدگیهای بزرگتر نیاز داشته باشید. نوع جراحی مورد نیاز شما به میزان آسیب وارد شده به زانوی شما بستگی دارد.
درمان محافظهکارانه که در آن مفصل آسیب دیده ثابت و بی حرکت باقی میماند، در برخی موارد میتواند موثر باشد، اگر:
- مفصل پس از جا انداختن ثابت به نظر میرسد.
- هیچ آسیبی به رگهای خونی یا اعصاب زانو وارد نشده است.
- رباطهای جانبی زانو (MCL و LCL) آسیب ندیدهاند.
اگرچه درمان محافظه کارانه میتواند زانو را ثابت نگه دارد، اما در عین حال میتواند منجر به سفتی و مشکلات بعدی مفصل زانو شود. صرف نظر از نوع درمان مورد نیاز، پس از در رفتگی زانو به توانبخشی مانند فیزیوتراپی نیاز خواهید داشت. برنامه توانبخشی شما به شدت آسیب و نوع درمانی که دریافت کردهاید بستگی دارد. پزشک شما میتواند برنامه توانبخشی مناسب شما را تعیین کند.
بهبود در رفتگی زانو
بعد از جراحی و در دوره بازسازی، احتمالاً نیاز خواهید داشت از انواع زانوبندها استفاده کنید. برخی از زانوبندها به شما اجازه میدهند زانو را خم کنید و سفتی آن را کاهش دهید. پس از پایان استفاده از زانوبند یا بریس، پزشک شما شما را به فیزیوتراپیست ارجاع میدهد تا عملکرد زانو را بازیابی کنید. شما تمریناتی را برای تقویت عضلات پیرامون زانو و بازگرداندن دامنه حرکت مفصل زانو انجام خواهید داد.
بهبودی شما بستگی به جدیت آسیب وارده به زانو و آیا رگها و اعصاب تحت تأثیر قرار گرفتهاند یا خیر دارد. اگر درمان سریعاً آغاز شود، احتمال بهبودی سریعتر افزایش مییابد. بازیابی پس از رفتگی زانو ممکن است طولانی باشد و ممکن است به یک سال زمان نیاز داشته باشد. اگر به توصیههای پزشک خود عمل کنید، فرآیند بهبودی شما سریعتر خواهد بود. ورزشکارانی که در رفتگی زانو مبتلا شدهاند، ممکن است بتوانند ورزش خود را از سر بگیرند، اما ممکن است نتوانند در سطح قبلی خود ورزش کنند.
سوالات متداول
چه کسانی در معرض خطر دررفتگی زانو قرار دارند؟
دررفتگی کاسه زانو معمولاً در نوجوانان فعال و جوانان سنین 14 تا 20 سال رخ میدهد. این مشکل بیشتر در ورزشکاران نوجوانی که در ورزشهای تماسی مانند فوتبال فعالیت میکنند، و کسانی که به دلیل انواع فعالیت ها مانند ژیمناستیک، رقص و … زیاد زمین میخورند، شایع است. سابقه خانوادگی بیثباتی زانو که منجر به در رفتگی میشود در یک چهارم بیماران مبتلا به در رفتگی کشکک زانو وجود دارد.
تفاوت بین در رفتگی کشکک زانو و دررفتگی زانو چیست؟
دررفتگی کشکک به دررفتگی کاسه یا کشکک زانو گفته میشود. اما “در رفتگی زانو” دو استخوان دیگر تشکیل دهنده مفصل زانو را درگیر میکند: استخوان ران (فمور) و ساق پا (درشت نی). وقتی زانوی شما دچار در رفتگی میشود، استخوان ران و ساق دیگر در مفصل زانو به هم متصل نمیشوند. یکی از استخوانها نسبت به استخوان دیگر به عقب یا جلو کشیده میشود. دررفتگی زانو (دررفتگی تیبیوفمورال) به دلیل نیروی مورد نیاز برای تراز نبودن استخوانهای پا و آسیبی که به رباطها وارد میکند، نادرتر و جدیتر از در رفتگی کاسه زانو است.
در رفتگی زانو چقدر دردناک است؟
دررفتگی زانو اغلب بسیار دردناک است، اما میزان درد همیشه یکسان نیست و بستگی به این دارد که استخوان چقدر از مفصل خارج شده باشد و عضلات و رباطهای اطراف، عروق خونی و اعصاب تا چه اندازه آسیب دیده باشند. حرکت دادن مفصل دررفته یا تحمل وزن روی آن همیشه دردناک خواهد بود. تا زمانی که مفصل اصلاح نشود، نمیتوانید از آن به طور معمول استفاده کنید.
اگر زانوی دررفته شما خود به خود اصلاح شود، درد و تحرک شما بهبود مییابد. اما همچنان باید به پزشک خود مراجعه کنید. پزشک آسیبهای ثانویه رباطها را بررسی میکند و شما را در طول فرآیند توانبخشی طولانیتر راهنمایی میکند.
آیا میتوانید با زانوی دررفته راه بروید؟
خیر. زانو یا قفل میشود و نمیتواند صاف یا خم شود، یا وقتی میخواهید آن را خم کنید، گیر میکند و صدای پاپ میدهد. همچنین وقتی میخواهید وزنتان را روی زانوی خود بیاندازید، مفصل ناپایدار و خم میشود. حرکت دادن آن نیز دردناک خواهد بود. اگر بتوانید راه بروید، ممکن است فقط دچار سابلوکساسیون (دررفتگی جزئی) کشکک زانو شده باشید. اگر زانوی شما به جای خود بازگردد، میتوانید راه بروید. اما زانو همچنان در اثر ضربه متورم و دردناک خواهد بود. اگر درد شما شدید است، نباید سعی کنید راه بروید. در هر حال، همیشه به پزشک خود مراجعه کنید تا آسیبهای ثانویه را بررسی کند. زمانی که دوباره راه رفتن را شروع کردید، پزشک احتمالاً استفاده از عصا و بریس را به شما توصیه میکند.
آیا در رفتگی زانو خطرناک است؟
دررفتگی زانو ممکن است به اعصاب یا عروق خونی مفصل زانوی شما آسیب برساند و در نتیجه باعث تغییر رنگ و دمای پوست شما شود. این اتفاق میتواند بر جریان خون یا حس لامسه شما در زیر زانو تأثیر بگذارد. در موارد شدید و در صورت عدم توجه به این عوارض شدید، ممکن است اندام خود را از دست بدهید (قطع عضو).
چگونه میتوانیم در رفتگی مجدد زانو جلوگیری کنیم؟
جراحی میتواند دررفتگیهای مکرر زانو را درمان کند. اگر دچار در رفتگی کشکک زانو شده باشید، احتمال وقوع مجدد آن بیشتر است. جراحی میتواند احتمال دررفتگی مکرر کشکک زانو را کاهش دهد. در این عمل جراحی تاندونهایی که کاسه زانو را در جای خود نگه میدارند، مجددا تنظیم و سفت میشوند و سایر اصلاحات مورد نیاز نیز انجام میشود. از پزشک خود بپرسید که آیا جراحی برای شما مناسب است یا خیر.
برای کاهش درد در رفتگی زانو چه کار کنم؟
پس از جا انداختن زانو درد شما به میزان قابل توجهی کاهش مییابد. اما کمی درد به مدت چند روز تا یک یا دو هفته عادی است. پزشک ممکن است داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین) یا ناپروکسن (Aleve) را برای شما تجویز کند. استفاده از یخ و بالا بردن زانو نیز به کاهش درد کمک میکند.
در صورت در رفتگی زانو چه آزمایشهایی لازم است؟
در رفتگی زانو اغلب تنها با نگاه کردن به زانو قابل تشخیص است. اما پزشک شما ممکن است برای تایید تشخیص خود، تصویربرداری اشعه ایکس را نیز انجام دهد. اشعه ایکس همچنین میتواند ناهنجاریهایی را نشان دهد که میتواند خطر دررفتگی زانو در آینده را افزایش دهد. علاوه بر این، پزشک شما ممکن است MRI را برای شما توصیه کند تا آسیبهای دیگری را که ممکن است همزمان با دررفتگی زانو رخ دهد (از جمله آسیب دیدگی استخوان و غضروف) بررسی کند.
