بورسیت زانو به التهاب کیسه‌های کوچک حاوی مایع (بورس‌ها) در اطراف مفصل زانو گفته می‌شود. بورسیت زانو انواع مختلفی با علل و نشانه‌های بروز مشابه دارد. از شایع‌ترین علل این مشکل حفظ فشار مداوم بر روی زانوهاست که بعد از مدتی منجر به تحریک بورس زانو شده و به شکل درد یا برآمدگی نمود پیدا می‌کند. درمان‌های متعددی برای رفع عوارض این بیماری مانند اقدامات فیزیوتراپی وجود دارد که می‌تواند بورسیت زانو را به طور کامل درمان کند.
بورسیت زانو چیست؟
بورس‌ها کیسه‌های کوچک ژله‌مانندی هستند که در قسمت‌های مختلف بدن شامل شانه، آرنج، لگن، زانو و پاشنه قرار دارند. بورس‌ها حاوی مقدر کمی مایع هستند و بین استخوان‌ها و بافت‌های نرم قرار گرفته و به کاهش اصطکاک کمک می‌کنند.
بورسیت زانو در اثر التهاب این کیسه‌های محتوی مایع نزدیک مفصل زانو بروز می‌کند. امکان دارد هر یک از بورس‌های زانو دچار التهاب شوند، ولی بورسیت زانو بیشتر در قسمت کشکک زانو و یا در بخش داخلی زانو زیر مفصل ایجاد می‌شود.
بورسیت زانو باعث بروز درد و کاهش قابلیت حرکتی می‌شود. درمان بورسیت زانو معمولا شامل ترکیبی از اقدامات مراقبتی و درمان‌های پزشکی برای تسکین درد و التهاب می‌باشد.
انواع بورسیت زانو
بورسیت کشکک زانو
بورسیت کشکک زانو در اثر التهاب بورس در قسمت جلوی کشکک ایجاد می‌شود. این عارضه زمانی بروز می‌کند که بورس تحریک شده و مایع بیش از حد تولید می‌کند و سبب ورم بورس و وارد شدن فشار بر بخش‌های مجاور زانو می‌شود. عارضه بورسیت بیشتر در قسمت کشکک زانو بروز می‌کند.
بورسیت پس آنسرین
نشانه‌های بورسیت پس آنسرین معمولا شامل درد و ورم در بخش داخلی زانو (2 یا 3 اینچ زیر مفصل زانو) می‌باشد. این عارضه سبب کاهش اصطکاک بین استخوان درشت‌نی و تاندون‌های عضلات همسترینگ می‌شود.
بورسیت زیر کشککی
بورسی زیر کشککی یا تحت کشککی در قسمت زیر بورس کشکک (بین پوست و برآمدگی فوقانی استخوان درشت‌نی) قرار دارد. به ندرت امکان دارد بورسیت در این قسمت بروز کند.
بورسیت ایلیوتیبیال
نشانه‌های بورسیت ایلیوتیبیال شامل درد و ورم در قسمت خارجی زانو می‌باشند. بورس ایلیوتیبیال سبب کاهش اصطکاک بین استخوان درشت‌نی و باند ایلیوتیبیال می‌شود. باند ایلیوتیبیال یک بافت ضخیم است که در امتداد قسمت خارجی لگن تا زیر زانو قرار گرفته است.
نشانه‌های بورسیت زانو
بسته به این که کدام بورسیت دچار آسیب‌دیدگی شده و این که چه عاملی سبب بروز التهاب شده است، نشانه‌های بورسیت زانو متفاوت می‌باشند.
به طور کلی امکان دارد زمانی که فشار بر روی زانو قرار بگیرد، بخش آسیب‌دیده زانو گرم و دردناک شده و ورم کند. همچنین ممکن است در زمان حرکت و یا حتی استراحت، درد ایجاد شود.
وارد شدن ضربه شدید به زانو می‌تواند سبب بروز سریع علائم شود. ولی در بیشتر مواقع، علت بورسیت در واقع سایش و تحریک بورس می‌باشد که در مشاغلی که نیازمند قرار دادن زانو بر سطح سخت هستند بروز می‌کند. بنابر این علائم معمولا به تدریج ایجاد شده و با گذشت زمان تشدید می‌شوند.
امکان دارد بورسی که در بالای کشکک قرار دارد در برخی از مواقع عفونی شود. بورسیت ناشی از عفونت می‌تواند سبب ایجاد مایع، قرمزی، تب و لرز شود. در صورت بروز تب و درد و ورم زانو بایستی به پزشک مراجعه شود.
دلایل بروز بورسیت زانو
دلایل بروز بورسیت زانو شامل:
- وارد شدن فشار مداوم، مانند قرار دادن زانو بر سطوح سخت
- استفاده بیش از حد یا فعالیت شدید
- وارد شدن ضربه مستقیم به زانو
- عفونت بورس ناشی از باکتری
- عوارض ناشی از آرتروز، آرتریت روماتوئید یا نقرس در زانو
عوامل موثر در بروز بورسیت زانو
عوامل موثر در بروز بورسیت زانو شامل موارد زیر می‌باشند:
- قرار دادن زانو بر زمین برای مدت طولانی. افرادی که برای مدت طولانی زانوهای خود را بر روی زمین قرار می‌دهند (لوله‌کش‌ها و باغبان‌ها، تعمیرکنندگان سقف، معدنچی‌ها)، بیشتر در معرض بروز بورسیت زانو هستند.
- انجام برخی از فعالیت‌های ورزشی. انجام ورزش‌هایی که به طور مکرر سبب وارد شدن ضربه مستقیم یا افتادن بر زمین می‌شوند (مانند کشتی، فوتبال یا والیبال) سبب افزایش احتمال بروز بورسیت زانو می‌شوند. دونده‌ها بیشتر در معرض ایجاد درد و التهاب در بورس پس آنسرین هستند.
- چاقی و آرتروز. بورسیت پس آنسرین که بر بخش داخلی زانو زیر مفصل اثر می‌گذارد، بیشتر در زنان چاق مبتلا به آرتروز بروز می‌کند.
تشخیص بورسیت زانو
تشخیص بورسیت زانو توسط پزشکان معمولا با بررسی سابقه پزشکی و معاینه بدنی انجام می‌شود. پزشک از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
- مقایسه وضعیت هر دو زانو، خصوصا اگر فقط یکی از زانوها دردناک باشد
- وارد کردن فشار ملایم بر روی زانو جهت تشخیص ورم، گرمی و تعیین منشأ درد
- ارزیابی پوست روی ناحیه دردناک جهت تشخیص قرمزی یا دیگر علائم عفونت
- حرکت دادن پاها و زانوها برای تعیین دامنه حرکتی زانو و بررسی وجود درد در زمان خم و راست کردن زانو
آزمون‌های تصویربرداری
جهت رد احتمال آسیب‌دیدگی‌هایی که می‌توانند باعث ایجاد علائم مشابه بورسیت شوند، پزشک از روش‌های تصویربرداری زیر استفاده می‌کند:
- تصویربرداری با اشعه ایکس: این روش جهت تشخیص مشکلات مرتبط با استخوان یا التهاب مفصل مفید است.
- ام آر آی. در این روش از امواج رادیویی و میدان قوی مغناطیسی برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای داخل بدن استفاده می‌شود. به کمک ام آر آی، بافت‌های نرم مانند بورس‌ها قابل مشاهده هستند.
- اولتراسوند. در روش اولتراسوند از امواج صوتی برای تولید تصاویر استفاده می‌شود. این روش به دکتر در جهت ارزیابی ورم در بورس آسیب‌دیده کمک می‌کند.
خارج کردن مایع داخل مفصل
در صورت احتمال وجود عفونت یا نقرس در بورس، امکان دارد پزشک با وارد کردن سوزن داخل ناحیه آسیب‌دیده و خارج کردن مقداری از مایع بورس، نمونه‌ای از مایع را برای آزمایش مورد ارزیابی قرار دهد. این روش برای درمان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان بورسیت زانو
بورسیت زانو معمولا با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کند؛ بنابر این هدف از درمان معمولا تسکین علائم می‌باشد. البته بسته به علت بروز بورسیت زانو و این که کدام بورس دچار عفونت شده باشد، امکان دارد پزشک از یک یا چند روش درمانی استفاده کند.
مصرف دارو برای درمان بورسیت زانو
مصرف کوتاه‌مدت داروهای ضد التهابی مانند آسپیرین و ایبوپروفن (ادویل، موترین IB) و یا ناپروکسن سدیم (الِو) به تسکین درد کمک می‌کند. در صورتی که عفونت باعث بروز بورسیت زانو شده باشد، پزشک یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک را برای شخص تجویز می‌کند. همچنین ممکن است پزشک از سوزن برای تخلیه مایع استفاده کند.
فیزیوتراپی
امکان دارد پزشک بیمار را به متخصص فیزیوتراپی و یا متخصص طب ورزشی معرفی کند. این متخصصین به بیمار در جهت بهبود انعطاف‌پذیری و تقویت عضلات کمک می‌کنند. فیزیوتراپی در تسکین درد و کاهش احتمال بروز بورسیت زانو موثر است. بریس‌های محافظ زانو در صورت نیاز به قرار دادن زانو بر روی زمین مفید هستند و استفاده از فشرده‌سازهای زانو به کاهش ورم کمک می‌کنند.
مزایای فیزیوتراپی برای درمان بورسیت زانو
- تسکین درد
- بهبود انعطاف‌پذیری
- تقویت عضلات
- کاهش احتمال بروز بورسیت زانو
تمارین ورزشی مفید برای درمان بورسیت زانو
انجام خودسرانه تمرینات فیزیوتراپی بدون مشورت با متخصصین این موضوع در بسیاری از موارد نه تنها باعث بهبود بورسیت زانو نمی‌شود بلکه مشکل بیمار را حادتر می‌کند. تمرینات فیزیوتراپی براساس شرایط فیزیکی بیمار، انعطاف‌پذیری بدن و شدت آسیب‌دیدگی وی، شخصی‌سازی می‌شوند. بنابراین نکته مهم برای انجام تمرینات فیزیوتراپی، مشورت با یک پزشک طب فیزیکی متخصص در طراحی، تجویز و آموزش این تمرینات پیش از اقدام به آن‌هاست.
تعدادی از تمرینات کلی برای بورسیت زانو به شرح زیر است:
کشش همسترینگ در حالت نشسته
- برای انجام این حرکت بر روی یک صندلی نشسته و پای مورد نظر را در حالت راست قرار دهید.
- به سمت جلو خم شوید تا حدی که در پشت پای خود کشش احساس کنید.
- این وضعیت را برای مدت 30 تا 60 ثانیه حفظ کنید. این تمرین را به تعداد 2 تا 3 بار در روز انجام دهید.
کشش عضله ساق پا
- بر روی زمین بنشینید و پاهای خود را روبروی خود در حالت مستقیم و راست قرار دهید.
- یک کمربند یا نوار کششی را در قسمت کف پا (زیر انگشتان پا) قرار داده و با دو دست خود محکم دو سر نوار را بگیرید.
- انگشتان پای خود را به سمت استخوان درشت نی حرکت دهید به طوری که در قسمت ساق پا کشش احساس شود.
- این وضعیت را برای مدت 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید. تمرین مورد نظر را به تعداد 5 نوبت برای هر پا تکرار کنید.
کشش مخصوص یوگا (وضعیت کودک)
این تمرین در انعطاف‌پذیر زانو بسیار موثر است
- دست‌ها و پاهای خود را بر روی زمین قرار دهید
- مطابق شکل بر روی پاها نشسته، زانوهای خود را خم کرده و سینه خود را به ران‌ها نزدیک کنید.
- دستان خود را روبروی خود در حالت کشیده قرار دهید.
- این وضعیت را برای مدت 60 ثانیه حفظ کنید. تمرین مورد نظر را 2 تا 3 نوبت تکرار کنید.
تزریق کورتیکواستروئید
در صورتی که بورسیت زانو با استفاده از روش‌های درمانی فوق بهبود پیدا نکند، امکان دارد پزشک تزریق کورتیکواستروئید را برای کاهش التهاب در ناحیه آسیب‌دیده توصیه کند. معمولا التهاب سریع رفع می‌شود، ولی امکان دارد در اثر تزریق برای مدت چند روز درد و ورم ایجاد شود.
خارج کردن مایع داخل مفصل
امکان دارد پزشک جهت کاهش مقدار مایع و درمان التهاب، از روش خارج کردن مایع داخل مفصل استفاده کند. پزشک سوزنی را در بورس وارد کرده و مایع داخل بورس را خارج می‌کند. امکان دارد این روش سبب بروز درد و ورم موقتی شود. ممکن است جهت کاهش احتمال بروز ورم مجدد، به استفاده از ابزار طبی ثابت‌‌کننده زانو برای مدت کوتاه پس از خارج کردن مایع نیاز باشد.
جراحی
در صورت وجود بورسیت مزمن یا شدید و عدم بهبود عارضه با استفاده از سایر روش‌های درمانی، امکان دارد پزشک استفاده از جراحی برای خارج کردن بورس را توصیه کند.
روش‌های درمان خانگی بورسیت زانو
روش‌های درمان خانگی بورسیت زانو شامل:
- بی‌حرکت نگه داشتن زانو. فعالیت‌هایی را که باعث بروز بورسیت زانو شده‌اند را متوقف کرده و از انجام حرکاتی که سبب تشدید درد می‌شوند خودداری کنید.
- مصرف داروهای مُسکن بدون نیاز به نسخه پزشک.
- استفاده از یخ. بر روی زانوی خود برای مدت 20 دقیقه چند بار در روز کیسه یخ قرار دهید تا زمانی که درد و گرمی در ناحیه زانو رفع شود.
- فشرده‌سازی زانو. استفاده از نوار فشرده‌ساز یا زانوبند به کاهش ورم کمک می‌کند.
- بالا نگه داشتن زانو. جهت کاهش ورم زانو، پای آسیب‌دیده خود را بر روی بالش قرار دهید.
جلوگیری از بروز بورسیت زانو
روش‌های جلوگیری از بروز بورسیت زانو عبارتند از:
- استفاده از زانوبند. در صورت نیاز به استفاده مکرر از زانو و یا شرکت در فعالیت‌های ورزشی که سبب وارد شدن فشار بر زانو می‌شوند، می‌توان از زانوبند برای محافظت از زانو استفاده کرد.
- استراحت کردن. در صورت استفاده از زانو برای مدت طولانی، به طور منظم به زانوی خود استراحت داده و از حرکات کششی در قسمت پا استفاده کنید.
- خودداری از خم کردن بیش از حد زانو. خم کردن مکرر و بیش از حد زانو سبب افزایش نیروی وارد بر مفصل زانو می‌شود.
- حفظ تناسب اندام. این روش به کاهش فشار وارد بر مفصل زانو کمک می‌کند.
سوال‌های رایج در مورد بورسیت زانو
آیا بورسیت زانو به طور طبیعی بهبود پیدا می‌کند؟
بله. البته در برخی از موارد امکان دارد بهبود این عارضه چند هفته طول بکشد. اولین اقدام درمانی برای درمان بورسیت زانو، استراحت می‌باشد.
بهبود بورسیت زانو چقدر طول می‌کشد؟
زمان بهبود این عارضه در هر شخص متفاوت می‌باشد؛ ولی امکان دارد با استفاده از برنامه درمانی مناسب شامل کنترل ورم و تمارین کششی و تقویتی، به 2 تا 8 هفته زمان (یا کمتر) جهت بهبود بورسیت زانو نیاز باشد.
آیا پیاده‌روی برای بهبود بورسیت زانو مفید می‌باشد؟
شخص بایستی از انجام هر فعالیتی که سبب تشدید علائم می‌شود، خودداری کند. ولی می‌توان از فعالیت‌های کم‌برخورد مانند پیاده‌روی سبک و یا دوچرخه ثابت استفاده کرد.
چه عارضه‌هایی باعث بروز علائم مشابه بورسیت می‌شوند؟
بورسیت معمولا با التهاب مفصل اشتباه گرفته می‌شود چرا که درد مفصل در هر دو عارضه مشترک است. عوامل مختلفی می‌توانند باعث التهاب مفصل شوند مانند واکنش خودایمنی آرتریت روماتوئید یا تخریب غضروف در مفاصل.
عدم درمان بورسیت زانو باعث بروز چه عوارضی می‌شود؟
- درد مزمن: عدم درمان بورسیت زانو می‌تواند منجر به ضخیم شدن یا بزرگ شدن دائمی بورس و بروز التهاب و درد مزمن شود.
- آتروفی عضلانی: عدم استفاده طولانی‌مدت از مفصل می‌تواند سبب کاهش فعالیت جسمانی و از دست رفتن توده عضلات اطراف مفصل شود.
آیا بورسیت زانو یک عارضه جدی می‌باشد؟
جهت اطمینان از تشخیص و استفاده از روش درمان مناسب بایستی به پزشک مراجعه شود. بورسیت زانو یک عارضه خطرناک محسوب نمی‌شود و قابل درمان است ولی تاخیر در روند تشخیص و درمان می‌تواند باعث بروز درد و علائم دیگر شود.
آیا برای درمان بورسیت زانو بایستی از بریس زانو استفاده شود؟
استفاده از بریس فشرده‌ساز زانو می‌تواند به کاهش ورم در قسمت بورس آسیب‌دیده کمک کند.
آیا بورسیت زانو می‌تواند باعث بروز آسیب‌دیدگی دائمی شود؟
در بیشتر موارد، بورسیت یک عارضه کوتاه‌مدت محسوب می‌شود. این عارضه باعث آسیب‌دیدگی بلندمدت نمی‌شود مگر این که به ناحیه مورد نظر فشار مکرر وارد شود.
آیا بورسیت زانو با فیزیوتراپی قابل درمان است؟
فیزیوتراپی برای درمان بورسیت جهت کاهش درد، ورم، سفتی و هر گونه ضعف در لگن، کمر یا اندام‌های تحتانی یک روش درمانی موثر محسوب می‌شود. متخصص فیزیوتراپی از طریق آموزش به بیمار و تمارین ورزشی ویژه به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند.
